Kargışların Dini, Sosyolojik ve Psikolojik Temelleri Üzerine Bir Değerlendirme

Özet

Türk toplumunda sözlü kültür geleneğimizde yer alan kalıp sözler içerisinde önemli bir edebi tür olan kargışlar geçmişten bugüne halkın kültürünü, yaşantısını, inançlarını, gelenek ve göreneklerini yansıtan en önemli söz varlıklarımızdan biridir. Sözlü edebiyat geleneği içerisinde ortaya çıkan ve gelişen kargışlar toplumsal bir ihtiyacın karşılığı olarak kullanılır. İslamiyet öncesi Türk edebiyatı eserlerimizden günümüze kadar birçok edebi tür içerisinde yaygın olarak kullanılan kargışlar Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra beddua terimi ile de karşılanır olmuştur. Kargışların konu ve kullanıldığı yerler bakımından çok zengin ve çeşitli olması tasnifini de zorlaştırmaktadır. Kargışlar, özellikle ayrılık, hastalık, ölüm, düşmanlık, kötülük, yangın, sel, deprem, yoksulluk, çaresizlik vb. konularda insanoğlunun ortak bir duygu ve davranışla tepkisini dışa vurmasıdır. Kargışlar genellikle güçsüz, çaresiz, kimsesiz yetim, dul ve mazlum insanların ümitlerinin tükendiği, yapacakları hiçbir şeyleri kalmadığında son çare olarak başvurdukları bir harekettir. Böylelikle kendilerini zalimliklere, kötülüklere karşı hem en zayıf şekli de olsa savunmak hem de başa çıkamadıkları bu tür durumlar karşısında biraz teselli bulmak için kargış/bedduayı kullanmak isterler. Kargış söylemenin temelinde yatan bu etkenlerin başında dini, sosyolojik ve psikolojik sebepler öne çıkmaktadır. Kargışlar kişinin baş edemediği, gücünün yetmediği, çaresiz kaldığı durumlarda Allah’a sığınması ve hakkını manevi bir yolla dile getirerek kendini psikolojik olarak rahatlatmasıdır. İnsanların yaşadığı toplum içerisinde gerçekleştirmek istediği arzuların engellenmesi çeşitli sosyal ve psikolojik sorunları da beraberinde getirir. Bu engellemeler kimi zaman haklı sebeplerle de olabilir. Bu durumda engelleyen ile engellenen arasında kargışlar, bir tür hakem gibi hak tayin edici işlev görür. İşte kargışlar insanoğlunun sıkıştığı her anda imdadına yetişir ve vazgeçilmez bir ihtiyaç olarak nesilden nesile aktarılarak söylenegelir.