Yönetim Bilimlerinde Gömülü Teori Kullanımı: İşletme Alanında Yazılmış Doktora Tezleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz

Özet

Nitel araştırmalara artan ilgiyle birlikte Gömülü Teori Metodolojisi (GTM), yönetim bilimlerinde karmaşık ve çok katmanlı olguları açıklamada giderek daha fazla tercih edilmektedir. Bu çalışma, Türkiye’de işletme ve yönetim alanlarında GTM kullanılarak hazırlanmış beş doktora tezini karşılaştırmalı olarak incelemekte; metodolojik uygulamalar, kodlama yaklaşımları, güvenilirlik stratejileri ve kuramsal katkılar açısından bütüncül bir değerlendirme sunmaktadır. İncelenen çalışmaların dördünde sistematik GTM, birinde ise klasik GTM yaklaşımı benimsenmiş; tümü tümevarımcı bir araştırma mantığıyla veriden teori inşa etmeye odaklanmıştır. Veri toplama süreçleri derinlemesine görüşmeler, sistematik memo yazımı ve teorik örnekleme ile desteklenmiş; tüm tezlerde nitel araştırmalar için kabul gören güvenilirlik kriterlerine uygun stratejilerin uygulandığı görülmüştür.

Beş tezde ortaya çıkan kuramsal modeller üç ana tema altında bütünleşmektedir: aile işletmesi dinamikleri, liderlik ve kimlik dönüşümü ve kültürel değerler–rasyonalite ilişkisi. Aile işletmesi dinamiklerine odaklanan çalışmalar, kurucuların yönetim devrindeki kaygılarını açıklayan “Mezarda Emeklilik” modeli ile aile işletmelerinde stratejik kararları şekillendiren çekirdek fenomen olarak aile içi güç rekabetini ortaya koyan “Güç Mücadelesi Modelini” geliştirmiştir. Liderlik ve kimlik dönüşümü başlığındaki modeller, yöneticilerin gölge yönleriyle yüzleşme ve bütünleşme sürecini açıklayan “Denizi Arayan Nehrin Yolculuğu” modeli ile mesleki sosyalizasyonun bireyin kişilik yapısı üzerindeki dönüşümünü ele alan “Meslek–Üye Etkileşimi” kavramsallaştırmasını içermektedir. Kültürel değerler ve rasyonalite çerçevesinde ise, kültürel inanç sistemlerinin stratejik karar davranışını nasıl yapılandırdığını gösteren “Yeniçeri–Paralı Asker” kavramsallaştırması geliştirilmiştir.

Bu bulgular, Türkiye yönetim bağlamında karar alma süreçlerinin yalnızca rasyonel varsayımlarla açıklanamayacağını; sosyo-duygusal, kültürel ve ilişkisel dinamiklerin belirleyici olduğunu ortaya koymaktadır. Çalışma, GTM’nin işletme alanında bağlama özgü orta düzey teoriler üretme kapasitesini doğrulamakta ve metodolojik titizliğin güçlü örneklerini sunmaktadır. Gelecek araştırmalara, ortaya çıkarılan modellerin farklı bağlamlarda sınanması önerilmektedir.