Azerbaycan Masallarında Trikster Karakteri Olarak Dervişin Fonksiyonları

Özet

Trikster karakter sistemi, masal metinlerinde önemli bir rol oynar. Trikster karakter sistemi, derviş, yaşlı kadın, çoban, kel vb. görüntüleri içerir. Derviş imgesinin masallardaki yeri ve rolünden bahsederken, bir terim olarak bir derviş adının, işlevsel olarak ona eşit olan bir imgeler sistemini içerdiğine dikkat edilmelidir. Bu nedenle, masallardaki düzenbaz görüntüler sistemine dahil olan bir derviş imajını kapsamlı bir şekilde incelemenin uygun olduğunu düşünüyoruz. Masal metinlerinde bu kompleksin içinde yer alan bazı imgeler hem olumlu, hem de olumsuz niteliklere sahiptir. Derviş ismi bu külliyede en sık görülen imge olup, külliyenin olumsuz ve olumlu özellikleriyle imgelerini yansıtmaktadır. Masallarda sunulan dervişin hem olumsuz, hem de olumlu kutupların niteliklerini bir araya getirmesi, onun dünyevi dünyaya değil, doğaüstü dünyadaki varlıklara ait olduğunu gösterir. Dervişin bu işlevleri kayıt altına alınmıştır: 1. Üreme işlevi, 2. Rehberlik işlevi, 3. Bilgilendirme işlevi, 4. Büyü verme işlevi, 5. Dönüştürme işlevi, 6. İsim verme, 7. Kader verme işlevi

Dervişin üreme işlevi, kahramanın düzensizlik durumundan düzen durumuna geçişini sağlar. Derviş, rehberlik işlevi ile birlikte bilgi verme işlevini de aynı anda yerine getirebilir. Bilgi işlevi, derviş karakterinin kahramana karşılaşacağı yer ve olaylar hakkında bilgi vermesini sağlar. Sihirli bir araç alan kahraman, statüsünü değiştirir ve kritik bir durumdan çıkmak için yeni fırsatlar elde eder. Dönüştürme fonksiyonu ile bir cismin veya varlığın bir halden diğerine aktarılması gerçekleştirilir. Dervişin isim verme işlevi kutsaldır. Kahraman, isimsiz düzensizlikten düzene isim aracılığıyla geçer. Bu işlevin yerine getirilmesi kutsal bir mahiyette olduğundan, hem ismin, hem isimlendirilenin, hem  de isim verenin kendisinde hikmet statüsü ve kutsallığı vardır. Şans verme işlevi daha önce bahsedilen üreme görevi gibi, kahramanı da kaos durumundan çıkarır.