“Felatun Bey ile Rakım Efendi” ve “Vah” Romanlarındaki Tipler Üzerinden Batılılaşma Eleştirisi"

Özet

1. yüzyıla kadar Osmanlı Devleti, Batı’nın üstünlüğünü fark edememişti. Savaşlardaki yenilgilerle bu üstünlük fark edildi. Ancak yenilgiler, batının sadece askeri ve teknik açıdan Osmanlı Devleti’nden üstün olması olarak yorumlanmıştır. Yapılan eksik değerlendirme, yeniliklerin de sadece askeri alanla sınırlı kalmasına sebep olmuştur. Başta sadece ihtiyaca yönelik yapılan ve toplumsal hayatı belirgin olarak etkileyecek derecede olmayan yenilik hareketleri, bu dönemde birtakım askeri ve teknik bilgilerin naklinden ibaretti. Tanzimat döneminde Türk toplumu Batı medeniyetinin etkisiyle birçok alanda büyük değişimler yaşamıştır. Bu değişimlerin sanat, edebiyat ve kültür alanlarına yansımaları olmuştur. Toplumun hayat tarzını kökünden sarsan bu değişimler birtakım olumsuzlukları da beraberinde getirmiştir. Ortaya çıkan olumsuzluklar dönemin yazarlarının dikkatinden kaçmamıştır. Tanzimat döneminin en önemli yazarlarından biri olan Ahmet Mithat Efendi, batılılaşmanın ortaya çıkardığı durumlarla ilgili eleştirilerine yer verdiği romanlar ele almıştır. Eserlerinde yer verdiği kişilere aynı durumları ve olayları yaşatarak bu kişilerin sergiledikleri farklı davranışları okuyucuya göstermiştir. Alafranga ve alaturka olarak nitelendirdiği tipler üzerinden batı medeniyetine ve batılılaşmaya eleştiriler getirmiştir. Batılılaşmanın nasıl olması gerektiğini de yine bu romanlarda idealize ettiği tipler üzerinden belirtmiştir. Bu çalışmamızda, “Felatun Bey ile Rakım Efendi” ve “Vah” romanlarındaki alafranga ve alaturka tiplerin özellikleri analiz edilerek birbirleriyle mukayese edilmiştir. Böylece Ahmet Midhat Efendi’nin tipler üzerinden batı medeniyetiyle ilgili düşüncelerine ve bu düşüncelerin zaman içerisindeki değişiminin tespitine çalışılmıştır.