Kitabet Sanatının Bir Örneği Olarak Ali Şir Nevayi'nin "Bedayiü’l-Bidaye" Divanının Taşkent Nüshası

Özet

Ali Şir Nevayi’nin (1441-1501) yazdıkları ve tüm eserleri Timurlular döneminin muazzam bir görüntüsünü yansıtır. Timurlu hükümdarlarının kendilerinin de edebiyata olan ilgileri ve bağlılıkları, sanatsal yaratıcılıkları, ilim ve marifeti destekledikleri ispat talep edilmeyen bir gerçektir. XV. yüzyılın kültürel alanında dönemin önde gelen hükümdarları olan Timurlu mirzalar (şehzadeler) edebiyat ehli veya edebi şahsiyet olarak da kaynaklarda zikredilegelmişlerdir. Bununla birlikte, Timurluların Türk diline ve edebiyata verdikleri önem, kendilerinin de Çağatay Türkçesiyle eserler yazdıkları Ali Şir Nevayi’nin Mecalisü’n-Nefais tezkiresinde ve diğer kaynaklarda açıklanmıştır. Nitekim Nevayi’nin tüm şiirleri toplu halde Hazayinü’l-Meani adlı mecmuasında yer almıştır. Ama bu mecmua meydana getirilene kadar Nevayi ilk olarak Bedayiü’l-Bidaye adlı divanını hazırlamıştı. Bu divanından sonra ise Nevadirü’n-Nihaye adlı divanı dünya yüzünü gördü.

Bedayiü’l-Bidaye divanı Nevayi’nin şiir aleminin anlaşılması ve keşfedilmesinde büyük önem taşır. Bu divanın dünya kitaplıklarında şimdiye kadar altı el yazma nüshası malumdur. Bu nüshalar Paris, Tahran, Londra, Bakü, İstanbul ve Taşkent’teki önde gelen kütüphane ve koleksiyonlarda muhafaza edilir. Söz konusu Bedayiü’l-Bidaye el yazma nüshaları 1481 - 1486 tarihleri aralığında istinsah edilmiştir. Her bir el yazmanın özelliği var ise de 1486 senesinde Herat’ta bilhassa Ali Şir Nevayi’nin müşahedesi altında tertip edilen son, altıncı nüsha günümüzde Özbekistan’ın başkenti Taşkent’te bulunmaktadır. Bu nüsha birçok açıdan incelendiği takdirde Nevayi edebiyat dünyasının laboratuvarına girilmiş ve tetkik edilmiş olur.     

Makalede Özbekistan Cumhuriyeti İlimler Akademisi Ali Şir Nevayi Devlet Edebiyat Müzesi koleksiyonunda muhafaza edilen Bedayiü’l-Bidaye divanının son mükemmel el yazma nüshası üzerinde kitabet sanatı bakımından ayrıntılı olarak durulmaktadır. Bununla birlikte Taşkent nüshasının metinsel ve sanatsal yönleri sorunu ele alınmıştır. Elyazmanın paleografik özellikleri incelenmiş, figüratif ve ender rastlanan hat özellikleri üzerinde durulmuş ve Timurlular dönemi kitap süsleme örneği olduğu vurgulanmıştır. Çalışmada aynı zamanda Timurlular dönemi kitabet sanatının bir güzel örneği olarak Ali Şir Nevayi'nin Bedayiü’l-Bidaye divanının Taşkent nüshası incelenmekte ve bu nüshadaki şiirlerin metinsel kompozisyonu ve düzenlenmesi ele alınmaktadır.